Niskie domki z białą lub barwną elewacją, ze spadzistymi dachami pokrytymi czerwoną dachówką lub dachami płaskimi, często pełniącymi funkcję tarasów wypoczynkowych, przyciągają wzrok i stanowią miłą odmianę po charakterystycznej dla obszarów zurbanizowanych scenerii pełnej podobnych do siebie blokowisk. Tym, co je również wyróżnia, są okiennice zdumiewające bogactwem wzorów i kolorów. To m.in. dzięki nim domy nabierają niepowtarzalnego charakteru.


Okiennice mają bardzo długą historię także w polskiej architekturze. Przed laty montowano je zarówno na elewacjach magnackich pałaców, szlacheckich dworów, jak i chłopskich chat. Do dzisiaj można spotkać je na wsiach, na których przetrwały drewniane domy. Jednak budownictwo powojenne zrezygnowało z tego dekoracyjnego akcentu. Trudno było ozdabiać okiennicami wznoszone wówczas bloki i wieżowce z płyty, a i w budownictwie jednorodzinnym zapanowała moda na tzw. klocki, proste, pozbawione uroku i stylu, do których okiennice – w przekonaniu właścicieli – po prostu nie pasowały. Zapomniano, iż – obok dekoracyjnej – pełniły one inne ważne funkcje, m.in. chroniły przed zbytnim nasłonecznieniem i wiatrem, stanowiły element utrudniający włamanie. Tę rolę przejęły mniej efektowne rolety zewnętrzne i częściowo kraty.


W ostatnich latach można jednak zaobserwować powrót okiennic. Może nie triumfalny, bo nadal montowane są przede wszystkim w budynkach letniskowych, ale coraz częściej spotyka się je też w budownictwie jednorodzinnym. Dzięki ich pojawieniu się na elewacjach atrakcyjne bryły budynków zyskują dodatkowy urok i swoisty zabytkowy styl.

Funkcje okiennic

W krajach południowych podstawowym zadaniem okiennic jest zabezpieczanie wnętrz przed nadmiernym ich nagrzaniem w ciągu dnia. Dzięki ich zamknięciu, wczesnym rankiem śpiących nie budzi słońce, w południe odgradzają od palących promieni. Natomiast wieczorami i nocami umożliwiają one pozostawienie otwartego okna, chroniąc jednocześnie przed nieproszonymi gośćmi w rodzaju owadów i ... ludzi. Okiennice montowane są na ogół przy wszystkich oknach, niezależnie od tego, na którą stronę świata wychodzą.


W strefie klimatu umiarkowanego, w której znajduje się m.in. Polska, funkcja okiennic jest nieco inna. Poza ochroną przed włamaniami oraz nadmiernym nasłonecznieniem latem, ich zadaniem jest też zabezpieczenie przed stratami ciepła w okresach chłodnych, podmuchami zimnych, porywistych wiatrów, a także wyciszanie pomieszczeń. Są więc efektywne zarówno latem - zwłaszcza, gdy zostały zamontowane przy dużych oknach zorientowanych na południe (ale także wschód i zachód), jak i jesienią oraz zimą, gdy za oknem pada deszcz czy śnieg, którym towarzyszą silne wiatry. W zależności od materiału, z jakiego zostały wykonane, poprawiają termoizolacyjność okien nawet do 60%. Osiągnięcie tak wysokiego współczynnika możliwe jest dzięki okiennicom ocieplonym kilkucentymetrową warstwą wełny mineralnej, styropianu lub pianki poliuretanowej, umieszczoną pomiędzy warstwami drewna, PVC, stali czy aluminium. Jednocześnie chronią przed hałasem z zewnątrz, pozwalają na swobodną wentylację pomieszczeń, zapewniają intymność i odseparowanie od otoczenia.

Niezależnie od pory roku są skutecznym zabezpieczeniem przed przypadkowym włamaniem. Są trudną do pokonania przeszkodą, a czyniony przy próbie ich otwarcia hałas może skutecznie zniechęcić do ich forsowania. Nie bez znaczenia jest fakt, że przy produkcji nowoczesnych okiennic stosuje się wysokiej klasy okucia antywłamaniowe, będące skuteczną bronią na włamywacza-amatora.

Rodzaje okiennic

Różnica w podstawowych funkcjach, jakie pełnią okiennice w różnych strefach klimatycznych, nie pozostała bez wpływu na ich konstrukcję. Na południu Europy rozpowszechniły się konstrukcje żaluzjowe, szczebelkowe, natomiast w regionach chłodniejszych, jak w Polsce, dominują okiennice pełne, stanowiące znacznie skuteczniejszą ochronę przed wiatrami i zabezpieczenie przed stratami ciepła.

Okiennice lamelowe, czyli żaluzjowe, spotykane są także w Polsce. Charakteryzują się one tym, że zbudowane są nie z pełnej płyty lecz z ułożonych poziomo pod kątem 45 stopni szczebelków (lameli), które – chroniąc pomieszczenie przed nadmiernym oddziaływaniem promieni słonecznych – pozwalają jednocześnie na dotarcie do wnętrza wystarczającej ilości światła dziennego, by rozproszyć mrok. W zależności od rodzaju okiennicy, lamele mogą być na stałe umocowane pod wspomnianym kątem lub obracane, podobnie jak ma to miejsce w przypadku żaluzji. Dzięki temu można regulować stopień zaciemnienia w zależności od aktualnych potrzeb i pory dnia. Ich konstrukcja tym różni się od okiennicy z lamelami stałymi, że szczebelki nie są przytwierdzane do ramy lecz specjalnych mechanizmów, które umożliwiają ich obrót. Te zaś są przymocowane do ramy.


Tradycyjne okiennice wykonywane były z drewna. Dzisiaj – obok nich – można dostać też wyroby z aluminium, PVC i stali, nie odbiegające jakością, parametrami technicznymi i użytkowymi ani estetyką od drewnianych. Wszystkie typy mogą być stosowane zarówno w starym, jak i nowym budownictwie, którego architektura współgra z tego rodzaju elementem dekoracyjno-użytkowym.

Zaletą obecnie oferowanych okiennic jest mnogość kształtów, form i kolorów, dzięki czemu bez problemu można je dopasować tak do architektury, jak i kolorystyki budynku, a także indywidualnych gustów inwestora. Kupić można okiennice tak do niewielkiego, okrągłego okienka, jak i okna znacznie większego od standardowego. Obok tradycyjnych prostokątnych, można zdecydować się na okiennice z łukowatym wykończeniem, jedno- lub wieloskrzydłowe. Oferowane są także produkty z wbudowaną w ramę specjalną roletą, która chroni przez przedostawaniem się do wnętrza pomieszczeń owadów.

Ze względu na kształt i formę, okiennice można podzielić na konstrukcje (podział wg okiennic proponowanych przez firmę Gebauer):
1. z listwą zapłetwioną - klasyczna
2. z nakładką deskowa - polska
3. z płycinami (kasetonowe) - klasztorna
4. listewkową - lamelową (stała lub regulowana) włoska
5. jednoskrzydłową (szczeblinową)
6. dwuskrzydłową
7. trzyskrzydłową, składaną
8. skośną
9. jednoskrzydłową, opartą na wycinku koła
10. łukową
11. dwuskrzydłową, opartą na wycinku koła

Okiennice drzwi przeszklonych:

12. jednoskrzydłowe
13. dwuskrzydłowe, oparte na wycinku koła
14. łukowe
15. dwuskrzydłowe z podziałami

Okiennice drewniane

Nadal są najpopularniejsze i cieszą się dużym powodzeniem. Wykonywane są z różnych rodzajów drewna – sosny, mahoniu, dębu, buku, modrzewia, meranti itp. Drewno, poddane specjalnej obróbce podnoszącej jego walory użytkowe, zaimpregnowane i pomalowane, staje się odporne na warunki atmosferyczne. Do wykończenia okiennic drewnianych stosuje się zarówno farby lazurowe, transparentne, przez które widoczna jest naturalna faktura drewna, jak i farby kryjące. Zakres kolorystyczny gotowych produktów zależy od producenta, najczęściej jednak nie ma żadnych przeciwwskazań, by wykonać produkt zgodny z życzeniem klienta.


Wśród okiennic drewnianych można wyróżnić dwa ich rodzaje: tradycyjne (rustykalne, ciesielskie) i ramowe. Pierwsze charakteryzują się stosunkowo prostą, nieskomplikowaną konstrukcją. Do ich wykonania wykorzystuje się deseczki o szerokości ok. 3 cm, które dociska się ściśle do czoła lub łączy na pióro i wpust. Aby konstrukcja była stabilna, wzmacnia się ją kilkoma poziomymi poprzeczkami z zastrzałami. Ten rodzaj okiennic mocowany jest do ściany na zawiasach pasowych, a jako zamknięcie wykorzystuje się haki bądź zasuwy. Wyglądają dobrze zdobiąc domy stylizowane na wiejskie chałupki.

Z kolei okiennice ramowe mają bardziej skomplikowaną budowę. Rzadko już wykonuje się je z litego drewna, które zostało zastąpione klejonką. Podstawowym elementem składowym tego typu konstrukcji jest rama – szkielet, który decyduje o sztywności okiennicy. Wypełnienie może być dowolne – lamelowe stałe lub regulowane; gładkie, opierzone lub kasetonowe z płycinami. Ich konstrukcje są solidne, z powodzeniem więc mogą pełnić funkcje ochronne. Ponadto często bywają ocieplone, więc dodatkowo zabezpieczają przed stratami ciepła i nadmiernym hałasem. Każdy z tych typów ma swój urok i styl, a dopasowany do architektury budynku potrafi nadać mu niepowtarzalny charakter.

Okiennice mogą mieć kształt prostokątny, łukowy, jedno- lub wieloskrzydłowy. Oferowane są w dowolnych rozmiarach (na zamówienie klienta) z listwą zapłetwioną, z nakładką deskową itp.

Z tworzyw sztucznych i aluminium

Obok drewnianych, coraz większą popularnością cieszą się okiennice z PVC i aluminium. Proponowane są one przede wszystkim przez producentów okien, którzy uzupełniają w ten sposób swoją ofertę, czyniąc ją kompleksową. Produkty te kształtem i formą przypominają okiennice ramowe drewniane. W tym przypadku jednak do wykonania ramy stosowane są profile z tworzyw sztucznych bądź aluminium. Z tych też materiałów wykonuje się wypełnienia, nadając im kształty stosowane przy produkcji okiennic drewnianych – bywają gładkie, wytłaczane w formie lameli, płycin itp. I w tym przypadku lamele mogą być stałe lub ruchome. Kolorystyka okiennic z PVC i aluminiowych może być dowolna. Można dostosować ją do kolorystyki okien, skontrastować z elewacją budynku – wszystko zależy od wyobraźni i potrzeb klienta. Profile aluminiowe są anodowane albo nadaje się im kolor poprzez malowanie proszkowe. Z kolei profile PVC, stosowane do produkcji okiennic, mogą być barwione w masie lub okleinowane. Dzięki zastosowaniu ocynkowanego zbrojenia stalowego, profile okiennic tworzywowych charakteryzują się wyjątkową stabilnością. Np. w systemie REHAU-S749 mocowany w zbrojeniu i zgrzewany wraz z profilami łącznik narożnikowy dodatkowo wzmacnia sztywność naroży.

Zaletą okiennic z tworzyw sztucznych oraz aluminiowych jest m.in. łatwość pielęgnacji – są odporne na działanie warunków atmosferycznych, a do utrzymania ich w czystości wystarczą zwykłe zabiegi pielęgnacyjne w rodzaju systematycznego mycia wodą z delikatnymi detergentami.

Okucia i automatyka

Stanowią bardzo ważny element konstrukcyjny współczesnych okiennic. To od nich w dużej mierze zależy skuteczność działania okiennicy, a także stopień jej odporności na niepożądaną ingerencję osób trzecich. Okucia łączą w sobie często nowoczesność wyrażającą się doskonałością zabezpieczenia antykorozyjnego z tradycjonalizmem w postaci nawiązywania do wzornictwa kowalstwa artystycznego. Cechują się też różnorodnością kształtów i uniwersalnością. Specjalne wkręty uniemożliwiają odkręcenie zawiasów okiennicy, zaś – jeśli jest ona zamknięta – niemożliwy jest także demontaż trzpieni.

By okiennica spełniała funkcję antywłamaniową, producenci zaopatrują ją m.in. w antywyważeniowe zamknięcie drążkowe, antywyważeniowe haki blokujące, blokadę przed demontażem, zawias antywyważeniowy. Okucia do okiennic posiadają w swej ofercie renomowani producenci m.in. ROTO, AGB, VBH, MACO. Gros dostępnych na rynku okiennic dostosowana jest do montażu w nich dowolnych okuć dostępnych na rynku. Ważne jest, by okucie uniemożliwiała uniesienie i zdjęcie okiennicy przez osoby niepowołane, otwarcie jej od zewnątrz.

Z punktu widzenia wygody użytkowania, warto pomyśleć o wyposażeniu okiennic w automatykę, szczególnie jeśli zabezpieczamy nimi kilka czy kilkanaście okien. Ręczne otwieranie i zamykanie może być w dłuższej perspektywie uciążliwe i mało komfortowe. Okiennice mogą być np. otwierane przy pomocy niewielkiego silniczka, który montuje się w nadprożu okiennym. Można je też połączyć w jeden system – jak to ma miejsce w przypadku rolet zewnętrznych. Sterowanie ich otwieraniem i zamykaniem może być automatyczne, zaprogramowane, lub wykonywane samodzielnie przez właścicieli domu czy mieszkania.

Montaż

Choć zdarza się, iż inwestor wybierze produkt przeznaczony do montażu wewnątrz pomieszczeń, zdecydowanie bardziej popularne są okiennice zewnętrzne. Na możliwość ich zamontowania nie ma wpływu materiał, z jakiego wykonane są okna. Okiennice pasują bowiem zarówno do okien drewnianych, jak i tworzywowych czy aluminiowych. Natomiast to, z jakiego materiału one zostaną wykonane, to także indywidualna decyzja inwestora.

Prawidłowy montaż ma decydujący wpływ na spełnianie przez okiennice przypisanych im funkcji. Mogą być one przymocowane do muru lub ościeżnicy okna.

Zewnętrzne okiennice otwierają się na zewnątrz, wewnętrzne – do wnętrza pomieszczenia.

Okiennice są pięknym wykończeniem elewacji, przydającym uroku całemu budynkowi. Jednocześnie chronią przed stratami ciepła, włamaniem, zabezpieczają przed nieprzyjemnym poczuciem chłodu, gdy wieją wiatry. Znakomicie komponują się z kolorowymi elewacjami, budynkami wykonanymi w technologii muru pruskiego, domami stylizowanymi na dworki. Ich walory, doceniane przez naszych dziadków, są na nowo odkrywane. Być może za jakiś czas staną się choć w części tak popularne, jak ma to miejsce na południu Europy.