Azulejo przywieźli na Półwysep Iberyjski Maurowie osiemset lat wstecz, ale to nie jest początek ich rodowodu. Płytki do tworzenia mozaik stosowano już w starożytności, w Egipcie, Mezopotamii, a technika ich produkcji wywędrowała dalej, przez Afrykę północną docierając do śródziemnomorskich krajów Europy. Jednak dopiero w Hiszpanii i Portugalii udoskonalono technikę ich produkcji i upowszechniono.

Historyczne wypukłe płytki azulejo...... z Pałacu w Sintrze

Czym są azulejo?

W pierwotnej postaci były to płytki ceramiczne (gładkie lub z fakturą) powlekane płynną zawiesiną tlenków metali (w celu uzyskania błyszczącego szkliwa). Najczęściej stosowanym barwnikiem był tlenek kobaltu, barwiący płytki na niebiesko. Oczywiście stosowało się również inne, np. miedź dla uzyskania barwy zielonej, mangan dla czarnej czy żelazo dla barwy żółtej. Płytki układało się w poziomie na specjalnych stojakach i pokrywało kilkoma warstwami.

Charakterystyczne punkty podpracia widoczne na historycznych płytkach azulejoAzulejo wykonane zgodnie z tradycją – ręcznie, mają na powierzchni trzy charakterystyczne punkty, powstałe w miejscach ich podparcia w czasie wypalania. Po wyjęciu z pieca punkty podparcia zamalowywano, ale punkty te nie oparły się sile czasu i są obecnie widoczne. Jest to potwierdzenie ich autentyczności.

Produkcja azulejo

Na przestrzeni lat uległa zmianom. Uproszczeniom poddano procesy powstawania płytek (pierwsze techniki polegały na cięciu płytek za pomocą obcęgów) jak i barwienia. W tym przypadku chodziło o udoskonalenie techniki w taki sposób, by barwniki nie zlewały się ze sobą podczas malowania. Metody były różne, np. do rozpuszczania barwników stosowano nie wodę a tłuszcze, technika odkształcania w mokrej glinie (ostre kształty odseparowywały kolory), technika malowania na szkliwie.

Stare, historyczne płytki azulejoWspółczesne płytki już bez charakterystycznych wypukłości
Metody upraszczające doprowadziły do tego, że azulejo zaczęło być powszechne, a z czasem produkcja ręczna została wyparta przez przemysłową. Oczywiście jeśli dobrze poszukacie, znajdziecie dziś, np. w Portugalii, warsztaty rękodzielne, gdzie płytki produkuje się według pierwotnych metod.


Pierwsze mozaiki przedstawiały wzory geometryczne, były to pojedyncze elementy zdobnicze, kolejne były wzory roślinne, stosowane jako motywy powtarzalne, przedstawiające np. kwiaty w dzbanach, koszach, wazonach. Symboliką wazonu z kwiatami była doskonałość duszy. Wraz ze zmianami technik produkcji, gdy zwiększyły się możliwości, azulejo stały się puzzlami, elementami wielotysięcznych układanek. Ciekawą jest tzw. Figura de convite (witająca postać), mozaika przedstawiająca osobę wykonująca gest powitalny. Mozaiki te umieszczało się naprzeciw wejścia domów szlacheckich. Była symbolem bogactwa, siły i arystokratycznego pochodzenia mieszkańców. Postacie były naturalnej wielkości i układano je od samej podłogi. Jednak mozaiki, które przyprawiają wrażliwych na estetykę o prawdziwy dreszcz, to Painéis historiados (panel historyczny), przedstawiające motywy historyczne, mitologiczne, religijne bądź sceny z życia codziennego. Charakteryzuje je doskonałe wyczucie światłocieni.


Najlepszym muzeum azulejo są portugalskie i lizbońskie ulice. Mozaiki zdobią domy, kościoły, świątynie, budynki użyteczności publicznej, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Wykłada się nimi ściany, podłogi w pałacach i ogrodach, elementy balustrad. Dominujące są niebiesko-białe kafelki stosowane w czasie baroku.



Sztuka azuleo do dziś nie wyszła z mody. Stosuje się ją nadal, zarówno w budynkach mieszkalnych, jak i użyteczności publicznej, wykonując szyldy, bądź zdobiąc ściany wielkopowierzchniowe.