Fot. FlickrTypy zazielenienia dachów
Bardzo ważne jest jednak umiejętne rozplanowanie nasadzeń, odpowiedni dobór kolorystyki roślin, a także interesujące wymodelowanie płaszczyzny dachu – pozwoli nam to uzyskać przestrzeń nie tylko atrakcyjną, ale też zintegrowaną z całym obiektem, która w żaden sposób nie zakłóca jego postrzegania i nie przytłacza go. Konstrukcja dachu zielonego powinna stwarzać roślinom warunki wzrostu takie same, jakie mają w naturalnym gruncie.
Aby osiągnąć taki efekt, niezbędne jest odpowiednie ukształtowanie warstwy wegetacyjnej, zapewnienie determinowanego wybranym systemem zazieleniania efektywnego i optymalnego nawodnienia, a także zastosowanie substratu glebowego odpowiedniej jakości, a następnie regularne dostarczanie niezbędnych składników odżywczych. Projektowane na dachach ogrody narażone są na bardziej ekstremalne warunki pogodowe i środowiskowe niż te, znajdujące się na ziemi, dlatego należy unikać błędów na etapie projektowania, wykonawstwa i pielęgnacji.

Fot. FlickrPodstawowe typy zazielenienia dachów

Generalnie wyróżnia się dwa podstawowe typy zazielenienia dachów:

A. ekstensywny – nieużytkowany, lekki, z niewysoką, dekoracyjną roślinnością o niewielkich potrzebach wegetacyjnych, ze sporadycznymi, ograniczonymi do minimum potrzebami pielęgnacyjnymi (wymagane są wyłącznie na etapie wzrostu roślin).
Ten typ zazielenienia wyróżniają walory ekonomiczne – to przede wszystkim na nie, a w mniejszym stopniu na estetykę kładziony jest nacisk. Tym ekstensywnego zazielenienia charakteryzuje się niskimi kosztami inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi, jest prosty do wykonania i z krótkim czasem oczekiwania na docelowy wygląd zielonej powierzchni. Optymalny kąt nachylenia dachu w przypadku wyboru tego sposobu zazielenienia - do 35° (choć zieleń może być i jest zakładana również na dachach skośnych o kącie nachylenia od 45 do nawet 90° (tzw. dachy walcowe). Należy pamiętać, że jeśli dach ma nachylenie 15° i więcej, konieczne jest zabezpieczenie konstrukcji zielonej przed osunięciem z połaci. Dachy tak zazielenione są naturalne w wyglądzie; wymagają zastosowania warstwy drenażowej o grubości 6-9 cm.
Można wybierać spośród różnych konstrukcji dachu ekstensywnego: ekonomicznej, lekkiej, termicznej, retencyjnej, naturalnej itp. Różnią się one m.in. liczbą i układem warstw, grubością, rozwiązaniem drenażu – łączy je niewielka waga, roślinność odporna na ekstremalne warunki atmosferyczne i samoregenerująca się. Nasadzenia ekstensywne znajdują zastosowanie także na konstrukcjach zdolnych przenosić jedynie niewielkie obciążenia, np. stropach opartych na więźbie dachowej drewnianej czy halach stalowych – nie ma potrzeby ich wzmacniania. Dachy ekstensywne pełnią też niekiedy funkcję dodatkowej izolacji termicznej.

Fot. FlickrNajprostsza konstrukcja dachu ekstensywnego składa się z dwóch warstw: położonej wyżej wegetacyjnej (substrat mineralny wymieszany z małą ilością substancji organicznych, cechujący się dobrymi parametrami w zakresie pochłaniania wody i składników odżywczych) oraz znajdującej się niżej drenażowej, pomiędzy którymi znajduje się włóknina filtracyjna. Zadaniem warstwy drenażowej jest gromadzenie wilgoci niewchłoniętej przez warstwę wegetacyjną. Ciężar układu, który tworzy 6-centymetrowa warstwa nasyconego substratu + włóknina filtracyjna i drenaż, kształtuje się na poziomie ok. 70-100 kg/m². O 2 cm grubsza warstwa wegetacyjna to automatyczny wzrost ciężaru konstrukcji dachu zielonego w stanie nasyconym do ok. 90-110 kg/m². Jednak na stropach o niskiej nośności możliwe jest zastosowanie cieńszej i lżejszej konstrukcji, dzieje się to jednak kosztem przestrzeni, w jakiej mogą rozwijać się korzenie roślin – w takich przypadkach wskazana jest więc roślinność o wyjątkowo płytkim ukorzenieniu.

Wykorzystywana w zazielenieniach ekstensywnych roślinność należy do gatunków odpornych na czynniki atmosferyczne i środowiskowe. W przypadku tych powierzchni różnorodność biologiczna jest raczej niewielka, sam dach zaś ma nieskomplikowaną budowę, a jego zadaniem jest pełnienie funkcji dekoracyjno-ochronnej, zasadniczo nieużytkowej.

Niezbędnym warunkiem prawidłowego funkcjonowania zazielenienia ekstensywnego jest poprawne wykonanie warstwy drenażowej i zapewnienie skutecznego odprowadzania nadmiaru wody z powierzchni. W przeciwnym wypadku roślinność narażona zostaje na destrukcyjny dla jej korzeni wpływ wilgoci i może zgnić. Rośliny można wysiać lub nasadzić na wcześniej przygotowanym podłożu; można też skorzystać z gotowych mat wegetacyjnych, które są całkowicie pokryte odpowiednio dobranymi, wyhodowanymi wcześniej gatunkami – rozchodnikami, wybranymi ziołami, niektórymi trawami itd.

Dachy zielone ekstensywne można zakładać także na połaciach pochyłych i stromych, których nachylenie jest większe niż 5° (przy czym nachylenie powyżej 15° wymaga zastosowania systemów zabezpieczeń, np. drewnianych kratownic itp.). Bardzo istotne jest zagwarantowanie stabilności warstw; tego typu dachy zielone wymagają też specyficznych rozwiązań w zakresie gromadzenia wody, które muszą zapewniać jej zatrzymanie w pożądanej ilości nie tylko przez substrat, ale i warstwę akumulująco-drenującą. Zasadnicze znaczenie ma precyzyjny dobór roślinności – powszechnie stosowane są m.in. byliny o płaskich systemach korzeniowych, odporne na wysuszenie. Ponadto roślinność należy dostosować do orientacji danej połaci – innego typu zazielenienie sprawdzi się na połaci zorientowanej na południe, a inne – na północ.

Na pochyłe i skośne połacie stosuje się prekultywowane maty rozchodnikowe z nasadzeniami w postaci ziół i traw, dzięki czemu uzyskuje się efekt zazielenienia praktycznie natychmiast. Ponadto rozwiązanie to eliminuje likwidujemy ryzyko osunięcia się roślin podczas intensywnych opadów deszczu. Maty dedykowane dachom o nachyleniu do 15° mają konstrukcje wzmocnione systemem nośnym, który ulega naturalnej biodegradacji; z kolei maty do zastosowań na dachach z nachyleniem powyżej 15° posiadają system nośny niepodlegający rozciąganiu i biodegradacji. Magazynowanie i odprowadzanie nadmiaru wody umożliwia włóknina chłonno-drenażowa o strukturze pętelkowej (np. w systemie Optigrün).

W przypadku dachu naturalnego o nachyleniu powyżej 15° stosuje się różne systemy zabezpieczenia przed osunięciem i stabilizacji warstwy wegetacyjnej, najczęściej kratownice. Planując dach zielony skośny, nie wolno też zapominać o konieczności zabezpieczenia roślin przed ssącą siłą wiatru. Na dachach z lekką więźbą sprawdzą się systemy lekkiego zazieleniania powierzchni, charakteryzujące się wysoką zdolnością absorpcji wilgoci i minimalną grubością warstwy wegetacyjnej (około 5 cm).

Fot. FlickrB. intensywny – pełni przede wszystkim funkcję użytkową, cechuje go duża liczba warstw technicznych, wysokie wymagania konstrukcyjne, zdecydowana przewaga walorów estetycznych nad parametrami ekonomicznymi oraz duże wymagania odnośnie regularnej pielęgnacji. Jest kosztowny na etapie inwestycyjnym i eksploatacyjnym, ale jednocześnie spektakularny, z możliwością całorocznego użytkowania.
Ten sposób zazielenienia znajduje zastosowanie na dachach o stopniu nachylenia do 5°; wymaga zastosowania warstwy drenażowej o grubości 10-30 cm, a także warstwy wegetacyjnej średnio o grubości 20-40 cm. Charakteryzuje się możliwością zastosowania wielu systemów nawierzchni. Nieskrępowany niemal dobór roślin umożliwia wykreowanie na dachu przestrzeni przypominającej tradycyjny ogród. Wymaga stropu o odpowiednio dużej nośności (ew. jego wzmocnienia); a rośliny są na stałe wbudowane w konstrukcję obiektu i koegzystują z nim.

W przypadku zazieleniania intensywnego, decydując się na drzewa i krzewy, powinno się przestrzegać zasadę, że grubość podłoża wegetacyjnego musi wynosić minimum 1/10 wysokości planowanych w tym miejscu nasadzeń, z kolei – planując trawnik – musimy założyć co najmniej 20-centymetrową warstwę substratu.

Bardzo istotne jest zagwarantowanie stabilnego posadowienia wyższej roślinności oraz zabezpieczenie jej przed porywami silnego wiatru, intensywnym promieniowaniem słonecznym itp. Choć dedykowane zazielenieniom intensywnym substraty posiadają bardzo dobre właściwości w zakresie gromadzenia wody, niemniej jednak zaprojektowane w tym systemie powierzchnie muszą być wyposażone w rozwiązania, które zagwarantują regularny dostęp do wody.
Najczęściej zaspokaja się te potrzeby, instalując centralny, automatyczny system nawadniający z rozsączkowymi liniami kroplującymi, mikrozraszaczami i kroplownikami do nawadniania nasadzeń roślinnych i zraszaczami dla pielęgnacji trawników. Pozwala on na gromadzenie wody w warstwie drenażowej. Równie ważne jest systematyczne nawożenie substancjami odżywczymi.
System intensywny gwarantuje dużą swobodę kształtowania przestrzeni i aranżacji ogrodu, który staje się dodatkową przestrzenią życiową. Roślinności towarzyszyć mogą ścieżki, chodniki i jezdnie, które ułatwiają komunikację, a także mała architektura ogrodowa, oczka wodne, place zabaw itp. Możliwość modelowania krajobrazu poprzez nierównomierne rozłożenie substratu sprawia, że taras czy ogród zyskują na atrakcyjności wizualnej.

Fot. FlickrOprócz powyższych spotykamy także dachy z zazielenieniem półekstensywnym i półintensywnym – charakteryzują się one tym, że dach ekstensywny zyskuje niewielkie funkcje użytkowo-dekoracyjne, zaś dach intensywny w pewnych swych obszarach zazieleniony jest nasadzeniami tańszymi, o mniejszych wymaganiach, charakterystycznymi dla dachów ekstensywnych. Nie brak też rozwiązań pośrednich, wymykających się sztywnej klasyfikacji. Np. dach ekstensywny termiczny – ponieważ może służyć jako taras widokowy – zyskuje funkcje użyteczne.

Jednym z atutów dachów zielonych jest istotne opóźnienie i zmniejszenie ilości odprowadzanej do systemu kanalizacji wody opadowej: w przypadku systemu ekstensywnego zmniejsza się ona o ok. 50%, z kolei w przypadku zazielenienia intensywnego zależy to od grubości warstwy substratu i może sięgnąć nawet 90%. W związku z powyższym zmniejsza się liczba niezbędnych do zamontowania spustów dachowych (w tym przypadku jeden wpust obejmuje większą powierzchnię niż ma to miejsce w przypadku tradycyjnego dachu).

Dach zielony a nośność stropu
W Polsce nie ma prawnych wytycznych i wskazań, regulujących wymogi odnośnie zielonych dachów. Ponieważ jednak założenie ogrodu na dachu ma wpływ na zmianę stateczności budynku oraz przeznaczenie jego części, konieczne jest uzyskanie dla tej inwestycji pozwolenia na budowę. Jeśli chodzi o wytyczne, producenci systemów najczęściej posiłkują się normami niemieckimi. Za najważniejsze uznaje się ZVDH: Wytyczne układania dachów płaskich; FLL (niemieckie Towarzystwo ds. Badań nad Rozwojem i Strukturą Krajobrazu): Wytyczne planowania, wykonywania i pielęgnacji dachów zielonych; FLL, FBB, ZVDH, BGL: Wskazówki dotyczące pielęgnacji i konserwacji dachów zielonych.

Niestety, zarówno brak tradycji w budowie takich dachów, jak i jeszcze stosunkowo niewielkie doświadczenie projektantów i wykonawców w zakresie ich planowania i realizacji, sprawia, że nierzadko już na etapie projektowania pojawiają się błędy uniemożliwiające lub co najmniej utrudniające założenie ogrodu i zapewnienie roślinom optymalnych warunków wzrostu.
Jednym z najważniejszych jest błąd popełniany przez projektantów i architektów budynków, a polegający na obniżaniu nośności stropów. Tymczasem, by rozważać założenie dachu zielonego, strop – obok nośności uwzględniającej normatywne obciążenie śniegiem – musi być zdolny przenosić obciążenia wynikające z samej konstrukcji dachu zielonego i tworzących go warstw różnej grubości (to dodatkowo ok. 60-100 kg/m2 dla systemu ekstensywnego i miejscowo nawet do ponad 1000 kg/m2 dla dachu intensywnego z zaplanowanymi nasadzeniami w postaci drzew, małą architekturą, ciągami jezdnymi). Wyliczając obciążenia generowane przez zazielenienia, należy uwzględnić ciężar wszystkich warstw nasyconych wodą, w tym także ciężar planowanej zieleni.

To właśnie nośność stropu jest podstawowym determinantem wyboru rodzaju zazielenienia dachu – ekstensywnego, o niewielkiej grubości warstw i lekkiej roślinności, lub intensywnego (niskiego i wysokiego), w przypadku którego miejscowe obciążenia mogą być bardzo duże, zdecydowanie grubszy (a więc i cięższy) jest też układ tworzących go warstw. Z uwagi na duże i – w przypadku zazielenienia intensywnego, szczególnie wysokiego – nierównomierne obciążenia stropodachu należy z ogromną ostrożnością podchodzić do zakładania ogrodów zielonych na dachach już istniejących obiektów.

Każdy dach zielony jest inny i jego projekt powinien być dostosowany do specyficznych, panujących w danym miejscu warunków oraz znajdujących się na nim elementów. Przy projektowaniu konieczne jest uwzględnienie wszelkiego rodzaju kominów, świetlików, okien, obrzeży dachowych. Kolejnymi istotnymi kwestiami, niezbędnymi do uwzględnienia przy projektowaniu a często bagatelizowanymi, są stopień pochylenia połaci dachu, sposób odwodnienia dachu, a także podatność na działanie sił wiatru. Od projektantów wymagana jest też dogłębna wiedza na temat budowy systemu korzeniowego – ponieważ od tego, jakie dana roślinność ma korzenie, zależy grubość warstwy wegetacyjnej.

Częstym błędem jest wadliwe zaprojektowanie systemu gospodarowania wodą. Zdarza się, że dach pozbawiony jest odpowiedniej liczby wpustów albo też są źle osadzone. Nierzadkie są sytuacje pomijania wykonania warstw dylatacyjnych w postaci opasek z grubego żwiru wokół kominów, attyk, świetlików i innych elementów konstrukcyjnych przechodzących przez strop. Niedopuszczalne jest też separowanie substratu od opasek żwirowych przy użyciu materiałów nieprzepuszczalnych.