Ustalenie i wysokość opłaty adiacenckiej zależą od wzrostu wartości nieruchomości na skutek podziału nieruchomości, podziału i scalenia nieruchomości bądź budowy urządzeń infrastruktury technicznej. Innymi słowy, opłata adiacencka może zostać nałożona przez organ wykonawczy gminy, w przypadku zaistnienia jednego z trzech stanów faktycznych, o ile powodują one niewątpliwy wzrost wartości nieruchomości.

Podmiotami zobowiązanymi do jej uiszczenia są: właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości.

Wysokość opłaty adiacenckiej ustala uchwałą rada gminy. W przypadku podziału nieruchomości uchwalona stawka procentowa nie może być wyższa niż 30% różnicy pomiędzy wartością przed podziałem a wartością po jego dokonaniu. Natomiast w przypadku budowy infrastruktury technicznej, wysokość opłaty adiacenckiej, nie może przekroczyć 50% różnicy między wartością nieruchomości przed wybudowaniem urządzeń infrastruktury technicznej a jej wartością po ich wybudowaniu oraz wzrostu wartości w wyniku jej scalenia i podziału. Od uznania rady gminy zależy zatem w jakiej wysokości zostanie ustalona stawka procentowa. Nie jest natomiast możliwe ustalenie jej na poziomie 0%, gdyż, zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14 stycznia 2003 r. (I SA 2293/02, niepubl.), stanowiłoby to rezygnację ze źródła dochodów gminy określonego w ustawie, byłoby to więc obejściem przepisów Konstytucji i ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Decyzję w sprawie ustalenia opłaty adiacenckiej wydaje, jak już wspomniano, wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Ustawa stanowi, że może ona zostać wydana w ciągu 3 lat od dnia stworzenia warunków do podłączenia nieruchomości do poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej albo od dnia stworzenia warunków do korzystania z wybudowanej drogi. Dodatkowym zastrzeżeniem jest to, że w dniu stworzenia tych warunków musi obowiązywać uchwała rady gminy ustalająca wysokość stawki procentowej opłaty adiacenckiej. W przypadku podziału nieruchomości ustawa o gospodarce nieruchomościami również przewiduje termin 3 letni, po upływie którego właściciel nieruchomości nie może zostać zobowiązany do jej zapłaty. Liczony jest on dnia, w którym decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale stało się prawomocne.

Do ustalenia wysokości indywidualnej opłaty konieczny jest udział w postępowaniu rzeczoznawcy majątkowego, określa on wartość nieruchomości zarówno przed zaistnieniem jednego z dwóch wyżej wymienionych stanów faktycznych, jak i po nim.

Osoba fizyczna czy też osoba prawna, która jest adresatem decyzji ustalającej wysokość opłaty adiacenckiej ma obowiązek wnieść ją w ciągu 14 dni, od kiedy decyzja ta stała się ostateczna.

Julia Kościuk - prawnik HILLS LTS S.A.Ustawodawca przewidział możliwość rozłożenia, na wniosek, opłaty adiacenckiej na raty. Okres, na który można maksymalnie dokonać rozłożenia wynosi 10 lat, przy czym raty z tego tytułu płacone są corocznie. W przypadku kiedy właściciel nieruchomości uzyska decyzję o ustaleniu opłaty, w której określa się warunki rozłożenia na raty, pierwsza rata powinna zostać zapłacona również w terminie 14 dni, od kiedy stała się ostateczna.