Fot. 1: Udane połączenie żwiru i roślinPrzyczyny, dla których tworzy się na dachu kompozycje z zieleni ekstensywnej
Istnieje wiele różnych powodów bądź okazji tworzenia kompozycji z prostej zieleni ekstensywnej i podniesienia jej wartości:
- podniesienie wartości estetycznej powierzchni dachu widocznej z zewnątrz
- zabezpieczenie traktów komunikacyjnych przeznaczonych do konserwacji i pielęgnacji
- konieczność zachowania stref bez wegetacji ze względu na przepisy przeciwpożarowe
- zagospodarowanie przestrzeni wokół urządzeń odwadniających, wywietrzników, rur, paneli solarnych i innych urządzeń technicznych
- zagospodarowanie obszarów zacienionych przez otaczające budynki, uniemożliwiające wegetację bogatszych form
- możliwość pokrycia zielenią tylko części dachu
- podniesienie wartości ekologicznej budynku.

Fot. 2: Ciekawa gra kontrastów – rabaty rozchodników i kamienie

Wybór możliwych elementów kompozycji

Dachy zielone stwarzają nieograniczone możliwości tworzenia różnorodnych wariantów kompozycyjnych. Wybór poszczególnych elementów kompozycji zależy od warunków panujących w danym miejscu, życzeń inwestora, wyobraźni architekta krajobrazu lub firmy wykonawczej, wreszcie - od budżetu. W celu podniesienia wartości estetycznej i ekologicznej zieleni ekstensywnej można zastosować następujące elementy kompozycji:
1. Roślinność (dobrana według gatunków i planu ich rozmieszczenia)
2. Rabaty i wyspy (rośliny sadzone na oddzielnych poletkach)
3. Żwir i grys (o różnych formach, kolorach i frakcjach)
4. Nawierzchnie i drogi z różnych materiałów (np. kamień, cegła, drewno)
5. Specjalnie uformowane wzniesienia
6. Proste zbiorniki wodne
7. Rozłogi, pnie, karpy itp.

Fot. 3: “Kwiat“ na dachu zielonym

Szczegóły stosowanych założeń kompozycyjnych:

1. Dobór roślin i plan ich rozmieszczenia

Rośliny można sadzić z rozmysłem na różne sposoby, wymaga to jednak gruntownej wiedzy botanicznej i ogrodniczej. Kolorystyka, wielkość i intensywność wzrostu poszczególnych gatunków grają taką samą rolę, jak uwarunkowania siedliskowe w danym miejscu. Dopiero znajomość wszystkich tych elementów umożliwia tworzenie fantazyjnych form i wyraźnych motywów krajobrazowych.

Na dachach ekstensywnych dobrze sprawdzają się różne gatunki rozchodników i traw. Stosując trawy należy pamiętać, że w przypadku gatunków o ekspansywnym systemie korzeniowym (kłącza) niezbędne jest zastosowanie rozwiązań blokujących ich wzrost. Ze względu na kolorystykę najłatwiej jest stosować określone gatunki rozchodników, które można komponować według kolorów ukwiecenia (czerwone, białe, żółte). Przy zastosowaniu samych rozchodników trzeba uwzględnić fakt, że okres ich kwitnienia ogranicza się do około dwóch miesięcy w roku. Bezwzględnie jednak należy unikać monokultur, aby na przykład w sytuacji ataku szkodników nie ryzykować całkowitego zniszczenia roślinności.

Idealnym rozwiązaniem jest łączenie różnych gatunków roślin spośród gatunków wyżej rosnących, np.: rozchodnik karpacki, lawenda, dziewanna, goździk kartuzek, irys, macierzanka tymianek, trawy oraz niżej rosnących, np.: rozchodnik sześciorzędowy, rozchodnik biały, macierzanka piaskowa. Do najtrudniejszych kompozycji tworzonych z zieleni ekstensywnej należą formy o nieregularnych, skomplikowanych kształtach oraz ciągi liter (np. logo firmy). Generalnie planując takie kompozycje należy uwzględnić okres kwitnienia, kolor roślin, a także zwiększony nakład pracy na pielęgnację. Wplecione w kompozycję pasma żwiru i nawierzchnie z płyt wzmacniają efekt estetyczny, niemniej wymagają także bardziej intensywnej pielęgnacji.

Fot. 4: Podniesienie wartości dachu żwirowego dzięki wyspom roślinności

2. Rabaty i wyspy

Rabaty i wyspy roślin mogą być komponowane w formy proste lub złożone. Z reguły są one oddzielone od miejsc nie pokrytych zielenią przy pomocy różnego rodzaju elementów wykończeniowych (obrzeża betonowe, perforowana blacha aluminiowa, stal szlachetna, blacha ocynkowana). “Wyspy roślin” o strukturze ekstensywnej można też tworzyć na powierzchniach nie pokrytych wcześniej zielenią. Ważne jest, aby na tych powierzchniach zapewnić odwodnienie, to znaczy także w przypadku oddzielonych rabat zaplanować odpływ wody. Jak już wyżej wspomniano, rabaty i wyspy roślin prezentują się dobrze również w połączeniu ze żwirem czy płytami kamiennymi.

3. Żwir i grys

Żwir i grys może być stosowany na różne sposoby: jako wyraźne linie lub nieregularne formy. Żwir i grys dostępny jest w różnych kolorach i wielkościach (frakcjach). Od zieleni może być oddzielony na przykład przy pomocy blachy perforowanej. Stosuje się go dla oznaczenia linii przeciwpożarowych, wysypuje przed wywietrznikami, w obszarach zacienionych itd., także jako opaskę żwirową na obrzeżach dachu i wokół kopuł oświetleniowych. Jeśli żwir ma pozostać wolny od niepożądanych gatunków roślin, trzeba liczyć się ze zwiększonym nakładem pracy na jego pielęgnację. Usługa ta winna być koniecznie zawarta w umowie z firma wykonawczą jako usługa specjalna.
Z kolei decydując się na nawierzchnię z płyt kamiennych, po których również się chodzi, należy pamiętać o zastosowaniu stabilnej podbudowy i trwałej warstwy drenażowej.

Fot. 5: Oddzielenie rabaty przy zastosowaniu elementów ze stali szlachetnej

4. Nawierzchnie i drogi (z różnych materiałów)

Istotnym elementem są części dachu, które oprócz wartości estetycznych mają pełnić funkcję użytkową są także ciągi piesze i jezdne. W tych partiach dachu, gdzie układane są nawierzchnie z płyt lub kostki brukowej należy zastosować stabilną podbudowę i odpowiednią warstwę drenażową o wzmocnionych parametrach wytrzymałościowych. Firma Optigrün zaleca pod nawierzchnie dla pieszych stosowanie maty drenażowej Optigrün typ FKD 10, natomiast w wariancie nawierzchni użytkowych, przeznaczonych do ruchu kołowego matę drenażową FKD 12 lub FKD 25 plus.

5. Wzniesienia

Poprzez miejscowe wzniesienia dach zyskuje nie tylko estetycznie, ale także ekologicznie, wzniesienia bowiem służą jako naturalne siedlisko dla drobnych owadów i niektórych gatunków ptaków. Wzniesienia powinny być usypane ze specjalnie dobranego substratu na wysokość 30-40 centymetrów i zajmować co najmniej dwa metry kwadratowe powierzchni. Można na nich dodatkowo stosować odpowiednie gatunki roślin, które należy dopasować pod względem odporności na suszę. Pasują tu na przykład: sosna karłowa, jałowiec, janowiec, lawenda i świdośliwka. Z reguły wzniesienia nie wymagają dodatkowego systemu nawadniania.

6. Proste zbiorniki wodne

Ciekawym i ekologicznym elementem kompozycji na dachu ekstensywnym są proste zbiorniki wodne, które nabierają wody w wyniku naturalnych opadów atmosferycznych, stanowiąc jednocześnie wodopój dla ptaków i owadów. Wystarczą proste i niewielkie oczka wodne o małej głębokości (około 10-20 centymetrów), aby nadać dachowi szczególny wygląd, a zwierzętom stworzyć bardziej przyjazne otoczenie. Ich budowa jest bardzo prosta. Wykonane są jako zagłębienia w konstrukcji dachu wypełnione specjalną folią do oczek wodnych bądź szczelną folią przeciwkorzenną układaną na hydroizolacji dachu (np. z 2-warstwowej papy). Brzeg zbiorników kształtowany jest przy użyciu dużych rur drenażowych lub progów betonowych, żwir natomiast służy jako element kompozycji na obrzeżach.

Fot. 6: Rabata w formie elipsy na dachu garażu podziemnego

7. Rozłogi, pnie, karpy itp.

Kompozycję na dachu ekstensywnym można urozmaicić dzięki wykorzystaniu pni, gałęzi czy rozłogów. Uzupełniają one kompozycję i stanowią dodatkowy element przyciągający wzrok. Ponadto służą dzikim pszczołom i innym owadom jako miejsce do zakładania gniazd. Można im pomóc wiercąc wcześniej otwory. Należy pamiętać, aby tak ułożone elementy zabezpieczyć przed działaniem wiatru.

Ważne założenia dotyczące planowania

Ukształtowane w kompozycje dachy zielone wyglądają dużo lepiej, niż dachy bez kompozycji – jeśli jednak mają cieszyć oko przez długie lata muszą być troskliwie pielęgnowane, co oznacza konieczność zawarcia specjalnej umowy z firmą specjalizującą się w tej dziedzinie. Dachy z kompozycjami wymagają mniej lub bardziej zwiększonego nakładu pracy na pielęgnację. Dotyczy to na przykład powierzchni żwirowych, które należy oczyszczać z niepożądanych chwastów lub innych roślin. Nakład pracy jest ograniczony do minimum, jeśli opiekę nad obiektem od początku sprawuje firma ogrodnicza, która wykonywała projekt. W przypadku niektórych form kompozycji należy uwzględnić miejscowe zwiększenie obciążenia dachu, jak obszary z podporami i murkami. W tym względzie niezbędne są możliwie jak najwcześniejsze uzgodnienia pomiędzy konstruktorem i architektem krajobrazu. Dobór roślin winien być dokonany ze świadomym uwzględnieniem wyżej wymienionych czynników i lokalnych uwarunkowań.

Fot. 7: Oczko wodne można umieścić nawet na małych powierzchniach

Podsumowanie

Dla prawdziwych fachowców ds. zieleni na dachu, architektów krajobrazu i firm specjalizujących się w zakładaniu dachów zielonych stworzenie niezwykłej kompozycji z prostej zieleni ekstensywnej nie nastręcza większych trudności. Koszty tego najczęściej niewiele większego wkładu pracy bardzo często mieszczą się w wyznaczonych wcześniej granicach i w porównaniu z końcowym rezultatem i wynikającym z niego pożytkiem są nieistotne.