Obecnie, w dobie wzmożonych inwestycji wiążących się z ciągłym uszczuplaniem powierzchni terenów zielonych, wdrażanie kolejnych projektów budowlanych coraz częściej wymaga od inwestorów poszukiwania rozwiązań zapewniających kompromis postępu i nowoczesności z ochroną środowiska naturalnego. Takie możliwości stwarzają DACHY ZIELONE. Planiści i inwestorzy wykorzystują pozytywne oddziaływanie dachów zielonych, które udowodniono w licznych badaniach i praktyce:
- Izolacja termiczna zimą i ochrona przed upałem w lecie
- Większa trwałość uszczelnienia dachu dzięki ochronie przed oddziaływaniem skrajnych temperatur i innych czynników atmosferycznych
- Poprawa izolacji akustycznej
- Poprawa mikroklimatu
- Absorbowanie i filtrowanie kurzu oraz szkodliwych substancji znajdujących się w powietrzu
- Ochrona przed smogiem
- Zagospodarowanie przestrzeni i jej wykorzystanie w celach użytkowych (w przypadku zieleni intensywnej)
- Zatrzymywanie wody deszczowej (w zależności od regionu i rodzaju zazieleniania dachu od 30 do 99%)
- Odciążenie systemu kanalizacji ściekowej i redukcja opłat za odprowadzanie wody opadowej
- Opóźnianie fali opadowej
- Przywrócenie równowagi ekologicznej
- Poprawa jakości i estetyki otoczenia
- Element kształtowania architektury i pejzażu

Jednym z liderów na rynku dachów zielonych jest Optigrün - firma z ponad 30-letnią tradycją, wywodząca się z pionierskiej firmy Optima South, a od 1 stycznia 2000 roku działająca jako niemiecka spółka Optigrün International AG. Dzięki zastosowaniu systemów Optigrün corocznie na całym świecie realizowanych jest ponad 2700 projektów, co daje około 1,8 mln zazielenionej powierzchni dachowej. Sieć dystrybutorów Optigrün tworzy około 100 firm partnerskich, zlokalizowanych na terenie całej Europy i USA. W Polsce wyłącznym dystrybutorem Optigrün jest firma ARCO SYSTEM SP. Z O.O. z siedzibą w Oświęcimiu.

Udane połączenie architektury z zielenią w systemie Optigrün.

Objaśnienie terminologii dotyczącej dachów zielonych

Zieleń ekstensywna to formy wegetacji założone w sposób zbliżony do naturalnego, utrzymujące i rozwijające się w dużej mierze samodzielnie. Stosowane są rośliny aklimatyzujące się w warunkach ekstremalnych o wysokiej zdolności do regeneracji. Te najczęściej zamknięte płaskie plantacje tworzone są z mchów, rozchodników, ziół i traw. Wysokość układu warstw wynosi około 8-15 cm. Zieleń ekstensywną można stosować zarówno na dachach płaskich, jak i skośnych. Konserwacja ogranicza się do 1-2 wizyt kontrolnych w roku, a zatem wymagania pielęgnacyjne takich dachów są stosunkowo niewielkie.

Zieleń intensywna obejmuje sadzenie bylin, krzewów oraz drzew, jak również tworzenie trawników. Różnorodne możliwości jej użytkowania oraz kształtowania - przy odpowiednim wyposażeniu - porównywalne są do możliwości, jakie dają wolne przestrzenie na gruncie rodzimym. Pokrycie dachu zielenią intensywną ma sens z reguły tylko w przypadku dachów płaskich. Stosowane w tym rozwiązaniu rośliny mają wysokie wymagania co do struktury warstw, nawadniania i nawożenia. Wysokość całego układu warstw dla zazielenienia intensywnego wynosi od 25 do nawet 100 centymetrów. Tę formę zieleni można trwale utrzymać tylko dzięki regularnej pielęgnacji.

Pod pojęciem „struktura warstw“ należy rozumieć strukturę pokrycia zielenią począwszy od (przeciwkorzennej) membrany uszczelniającej (hydroizolacyjnej) dachu, która układana jest przez dekarza. W następnej kolejności pojawia się układ warstw dachu zielonego, zazwyczaj najpierw układana jest włóknina chłonno-ochronna, a na końcu - warstwa wegetacyjna. Układ dachu zielonego powinien być instalowany przez fachowców zajmujących się ogrodnictwem lub architekturą krajobrazu. Jeśli uszczelnienie dachu nie jest odporne na przerastanie korzeni, wówczas na membranie hydroizolacyjnej należy ułożyć jeszcze przeciwkorzenną folię ochronną.

Ekologiczny styl budowy– oczywiście z zielenią na dachu w systemie Optigrün.

Na co warto zwrócić uwagę przy planowaniu

Ogólnie wiadomo, że dachy zielone znacznie zwiększają trwałość uszczelnień dachów. Aby jednak zarówno uszczelnienie, jak i zieleń na dachu zachować w dobrym stanie przez długie lata, należy przestrzegać wytycznych przyjętych przez branżę dachów zielonych w większości krajów na świecie.

Wytyczne, których należy przestrzegać

ZVDH (2003): Wytyczne układania dachów płaskich
FLL (2002): Wytyczne planowania, wykonywania i pielęgnacji dachów zielonych
FLL, FBB, ZVDH, BGL (2002): Wskazówki dotyczące pielęgnacji i konserwacji dachów zielonych

Poniżej omówiono najważniejsze zasady planowania dachów zielonych

Dach zielony w systemie Optigrün, w połączeniu z pozyskiwaniem energii słonecznej.

Ochrona przed przerastaniem korzeni

- Uszczelnienie dachu, względnie membrana ochronna musi być „odporna na przerastanie korzeni zgodnie z wytycznymi FLL (Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau – Towarzystwo ds. badań nad rozwojem i strukturą krajobrazu). Istnieje test FLL na przeciwkorzenność, posiadający oficjalne świadectwa badań. W trakcie dokładnie zdefiniowanego dwu- lub czteroletniego procesu badawczego sprawdzana jest odporność membrany na przerastanie korzeni oraz kłączy. Jeśli uszczelnienie dachu nie jest odporne na przerastanie korzeni zgodnie z FLL, wówczas należy ułożyć włókninę separacyjną oraz przetestowaną membranę ochronną.
- Aktualną listę przetestowanych membran i powłok można znaleźć na stronie internetowej FBB (Fachvereinigung Bauwerksbegrünung e.V. - Zrzeszenie fachowców ds. zazieleniania budowli) - www.fbb.de
- Membranę ochronną, w zależności od nachylenia dachu, należy wywinąć na obrzeżu na wysokość 5-10 cm (przy nachyleniu dachu do 5° - na 10 cm, poniżej 5° - wystarczy 5 cm) powyżej powierzchni górnej substratu ze względu na niebezpieczeństwo bocznego przerastania korzeni. Tak wywiniętą membranę należy przymocować i chronić przed mechanicznym uszkodzeniem oraz promieniowaniem UV.
- Zazieleniane dachy należy na całej powierzchni pokryć membraną ochronną, tzn. także w tych miejscach, które nie są bezpośrednio zazieleniane (jak np. obrzeże żwirowe, taras). Jest to konieczne, ponieważ w przypadku braku lub niewystarczającej pielęgnacji rośliny mogą spontanicznie wyrastać także w miejscach, które nie były pokrywane zielenią.
- Prace te powinny przeprowadzać tylko doświadczone i wykwalifikowane firmy fachowe.
- W ramach działań zapobiegawczych, a także w przypadku szkody, ubytki bądź nieszczelności dokładnie w żądanym punkcie można wykryć za pomocą metody indukcji elektrycznej bez konieczności usuwania górnych warstw.

Dodatkowe obciążenie powierzchni

Zieleń ekstensywna waży z reguły 80-170 kg/m2, zaś w przypadku „lekkiej zieleni na dachu“ (systemowe rozwiązanie Optigrün „Dach lekki”) nawet tylko 40 kg/m2. Zieleń intensywna wiąże się z obciążeniem powierzchni dachu powyżej 300 kg/m2. Dane te odnoszą się do układu w stanie nasyconym wodą wraz z roślinnością. Obciążenie śniegiem i komunikacją w przypadku dachów użytkowych należy kalkulować oddzielnie.

Nachylenie dachu

Dach zielony można bez większych problemów wykonać i pielęgnować w przypadku nachylenia w przedziale od 0° do około 30°. Doświadczone firmy oferujące rozwiązania systemowe, jak Optigrün i fachowe firmy partnerskie Optigrün tworzą zieleń także na dachach skośnych o nachyleniu od 45° do nawet 90° (dachy walcowe).

Zazielenione dachy walcowe w systemie Optigrün – tylko dla profesjonalistów.Przy nachyleniu dachu poniżej 2% należy natomiast zwrócić uwagę na hydroizolację, szczelność jest bowiem w tym przypadku najważniejsza. Dlatego na dachach bezspadkowych należy stosować przetestowane materiały hydroizolacyjne o odpowiednio większej grubości lub większej ilości warstw (szczegółowe warunki określają wytyczne dla dachów płaskich, przyjęte także w Polsce). Oznacza to, że w zależności od materiału uszczelniającego membrana musi być grubsza, względnie należy zastosować kolejną warstwę uszczelniającą. W przypadku zieleni intensywnej, ze względu na pożądane zatrzymywanie wody zalecane są dachy płaskie, zaś w przypadku zieleni ekstensywnej - raczej dachy skośne.

Uwzględnienie siły ssącej wiatru / zabezpieczenie przed rozwianiem

W przypadku luźno rozłożonych uszczelnień dachu należy uwzględnić wartości minimalne dotyczące zabezpieczenia uszczelnienia przed unoszeniem się. Dotyczy to szczególnie miejsc w narożnikach i na obrzeżach. Jeśli uszczelnienie przymocowane jest mechanicznie, wówczas dodatkowe balastowanie w celu jego zabezpieczenia nie jest konieczne. W przypadku budynków wysokich oraz miejsc eksponowanych dach zielony należy wykonać w taki sposób, aby był chroniony przed rozwianiem. Na obrzeżach należy zastosować płyty lub prefabrykaty pustakowe wypełnione trawą.

Przepisy przeciwpożarowe

Według wytycznych dotyczących dachów zielonych zieleń intensywna traktowana jest jako „zadaszenie twarde”. Zieleń ekstensywna jest z kolei wystarczająco odporna na ogień pod warunkiem, że wysokość układu warstw wynosi co najmniej 3 cm, a zawartość substancji organicznej w substracie nie przekracza 20 procent masy. Należy przestrzegać przepisów przeciwpożarowych specyficznych dla danego kraju, przede wszystkim w przypadku dużych powierzchni i budynków przylegających bądź tarasów. Przed wylotami okiennymi oraz dachowymi należy zaplanować opaski żwiru lub płyty. Warto jednak zaznaczyć, że obowiązujące w Polsce przepisy przeciwpożarowe specyfiki dachu zielonego jeszcze nie uwzględniają.

Odwodnienie

Odwadnianie dachu wykonywane jest tak, jak w przypadku dachów bez zieleni, czyli poprzez zastosowanie wpustów wewnętrznych i zewnętrznych. Około 300 m2 zielonej powierzchni dachów w normalnych warunkach może być podłączone do wpustu o szerokości otworu DN 100. Jeśli się przestrzega określonych wymagań, można również stosować systemy odwadniające o wysokim ciśnieniu. Odwodnienie dachu zielonego odbywa się w warstwie drenażowej, składającej się z mineralnego materiału sypkiego (np. warstwa drenażowa Optigrün Typ Perl) lub z płyt drenażowych (np. systemowa mata drenażowa Optigrün Typ FKD). Wpusty dachowe muszą być tak ukształtowane, aby były w każdym momencie dostępne, dlatego też uzbrajane są w specjalne skrzynki kontrolne.

Zieleń intensywna jako sposób zagospodarowania powierzchni w celach użytkowych i rekreacyjnych (dach w systemie Optigrün).

Struktura dachu zielonego w zależności od docelowej roślinności, względnie formy użytkowania

Przed ustaleniem struktury i układu warstw dachu zielonego należy uwzględnić informacje o formie jego użytkowania oraz docelowej zieleni. Dokładnego planowania wymaga zwłaszcza zieleń intensywna (rozwiązanie systemowe Optigrün „Ogród na dachu”), szczególnie przy zakładaniu na dachu oczek wodnych i trawników. Przed przystąpieniem do projektowania konieczne są zatem rozmowy z inwestorem i przedstawienie mu odpowiedniej dokumentacji zdjęciowej z wykonanych już obiektów pokazowych.

Nawodnienie

W fazie wzrostu wody potrzebuje także zieleń ekstensywna. Z tego powodu na dachu oraz w jego pobliżu należy zaplanować wystarczającą liczbę podłączeń do ujęć wody. Natomiast w przypadku zieleni intensywnej (rozwiązanie systemowe Optigrün „Ogród na dachu”) idealnym rozwiązaniem jest zainstalowanie automatycznego systemu nawadniania, które umożliwia magazynowanie wody w warstwie drenażowej. Jest to optymalny sposób na zredukowanie nakładu pracy związanego z nawadnianiem, gdyż w pierwszej kolejności w układzie warstw dachu zielonego zatrzymywana jest naturalna woda deszczowa.

BHP

Istotnym elementem powstawania budynku jest planowanie już od samego początku działań mających na celu zabezpieczenie przed upadkiem z dachu w trakcie jego użytkowania bądź konserwacji. Zarówno przy wykonywaniu robót budowalnych, jak i podczas pielęgnacji konieczne są instalacje zabezpieczające. Firma Optigrün oferuje szereg rozwiązań systemowych dla różnorodnych typów dachów. Dla potrzeb zieleni ekstensywnej powstały systemy zabezpieczające przed upadkiem z dachów o nachyleniu poniżej 5 stopni, jak np. OPTISAFE, który składa się ze specjalnych uchwytów i lin biegnących, mocowanych na stałe bez konieczności przenikania przez uszczelnienie dachu. System ten uzyskuje stabilność poprzez obciążenie dachu zielenią i montowany jest na membranie uszczelniającej. Systemowe rozwiązania zabezpieczeń przed upadkiem z dachu w Polsce nie są jeszcze stosowane. W naszym kraju bezpieczeństwo na dachu zielonym ogranicza się zwykle jedynie do balustrad.

Dostęp do dachu

Tak jak w wyżej wymienionym punkcie, należy zapewnić bezproblemowy dostęp do powierzchni dachu w każdej fazie użytkowania.

Dobór roślinności

Do ekstensywnego zazielenienia dachu nadają się jedynie te rośliny, które adaptują się do temperatur ekstremalnych i dobrze znoszą suszę. Rośliny te mogą być umieszczone na dachu na różne sposoby: jako nasiona, pędy (części roślin) lub prekultywowane maty wegetacyjne. W zależności od sytuacji wybiera się tę, czy inną możliwość. W przypadku dachów zielonych skośnych należy koniecznie stosować gotowe maty wegetacyjne odporne na rozciąganie. Właściwego doboru roślin na dach mogą dokonać tylko fachowcy. Zieleń intensywna obejmuje różnorodny wybór wieloletnich bylin, roślin okrywowych, krzewów czy drzew, które stosowane są także w typowych naziemnych ogrodach, jednakże biorąc pod uwagę ich szczególną lokalizację należy stosować rośliny odporne na mróz.

Ogród na dachu w systemie Optigrün.

Konserwacja i pielęgnacja

Aby zagwarantować funkcjonowanie dachu zielonego włączając odporność na przerastanie korzeni, niezbędna jest regularna i fachowa konserwacja oraz pielęgnacja. Na dachach intensywnych działania pielęgnacyjne, które należy przeprowadzać obejmują głównie kontrolę obrzeży dachu oraz szczelności membrany hydroizolacyjnej pod kątem przerastania korzeni, sprawdzanie instalacji nawadniających i odwadniających, cięcie roślin, usuwanie niechcianych roślin obcych i – jeśli to konieczne - podlewanie oraz nawożenie. Zieleń ekstensywna podlega pielęgnacji z reguły raz, dwa razy w roku.

Podsumowanie

Dachy zielone są rozwiązaniem zyskującym ostatnio dużą popularność, a przy fachowym wykonaniu umożliwią inwestorowi wieloletnie użytkowanie i przysporzą wiele korzyści. Jednak należy pamiętać, że ich właściwa realizacja wymaga harmonijnej współpracy ze specjalistami różnych branż (murarze, dekarze, ogrodnicy, architekci krajobrazu). Dzięki niej życzenia inwestora mogą zostać skonkretyzowane i ku zadowoleniu wszystkich optymalnie zrealizowane.