Dachówka ceramiczna

Dachówka ceramiczna jest najpopularniejszym pokryciem dachowym ciężkim. Materiałem podstawowym w produkcji dachówek jest glina z bardzo małą zawartością margla (im jest go mniej tym lepiej). Oprócz glin, w masie występują dodatki uszlachetniające, poprawiające jakość (kwarc, mączka ceglana). Po wysezonowaniu i wymieszaniu masy oraz jej odpowietrzeniu, formuje się dachówki. Polega to na wyciśnięciu pasma masy, pocięciu go i wyprofilowaniu kawałków w prasach.

Ukształtowane w ten sposób dachówki po wysuszeniu są wypalane w temp. ponad 1000 stopni na ceglastoczerwony kolor lub inny, nadany przez barwienie gliny w masie, a także w procesie angobowania lub glazurowania. Trwałość dachówki ceramicznej oceniana jest na 150 lat.

Dachówka-ceramiczna FLANDERN, glazurowana. Fot. Röben
Dachówki ceramiczne kładzie się na dachach o kącie nachylenia 30 - 60 stopni. Większość obecnie oferowanych modeli to dachówki zakładkowe z wyprofilowanymi zamkami, które poprawiają szczelność pokrycia. Oprócz tego oferowane są między innymi karpiówki, esówki (czyli zakładkowe bez zamka) i dachówki typu mnich-mniszka. Dachówki ceramiczne dominują na rynku pokryć dachowych ciężkich.

Karpiówki to najstarszy rodzaj dachówek. Są płaskie i przypominają kształtem łuski karpia. Mają wykrój półokrągły, choć spotyka się też inne kształty np. gotycki, prosty, sześciokątny. Wymiary: długość 38 i szerokość 18 cm.

Mnich-mniszka to podłużne dachówki o półokrągłym kształcie. Jako jedyne zawsze mocowane są parami: wklęsła mniszka i wypukły mnich. Obecnie można je zobaczyć na obiektach zabytkowych, choć nadal układane są na domach stylizowanych na wiekowe lub śródziemnomorskie.

Esówki (nazywane holenderkami), to w głównej mierze dachówki pojedyncze, czasem podwójne. To tradycyjne dachówki zakładkowe. Ich charakterystyczne cechy to przekrój w kształcie litery S oraz ukośne ścięcie w lewym dolnym i prawym górnym rogu. W Polsce dachówki te królują na Mazurach.

Dachówki zakładkowe z zamkami, to rozwiązanie nowoczesne. Oferowane w różnych kształtach: jako płaskie (ze spłaszczoną i zaokrągloną falą), albo stylizowane na tradycyjne „niezakładkowe” pokrycia, np. mnicha-mniszkę (klasztorne).

Dachówka ceramiczna Opal czarny kryształ. Fot. Monier-Braas
Oprócz typowych modeli znajdziemy na rynku także dachówki w nietypowych kształtach lub kolorach. Na nowoczesnych domach o prostej formie dobrze będzie prezentować się dachówka płaska w kształcie prostokąta, gładka lub z delikatnym wzorem. Na zamówienie można też kupić płaskie dachówki w kształcie rombu. Dają one wrażenie uporządkowania i geometrycznej dyscypliny. Istnieją również dachówki wielkoformatowe, o wymiarach znacznie większych niż tradycyjne, ale te są używane dosyć rzadko pomimo, że nie są nowością na rynku. Do pokrycia 1 m2 dachu potrzeba zaledwie 7 sztuk. Najkorzystniej wyglądają na dużych połaciach, porządkując je.

Model dachówki wpływa na sposób jej mocowania. Dachówki karpiówki przykręca się do więźby, podczas gdy do pozostałych dachówek wykorzystuje się klamry - w dużej mierze bardzo do siebie podobne. Różne mogą być natomiast zalecenia producentów odnośnie klamrowania (nie ma tu jednolitych wytycznych dla wykonawców) - na przykład można mocować co trzecią dachówkę po skosie na połaci. Dla mocowania ważniejsza od kształtu czy wielkości dachówek jest lokalizacja domu - budynki położone w miejscach narażonych na porywisty wiatr, na przykład nad morzem, wymagają stosowania większej liczby klamer.

Dachówka ceramiczna Röben BORHNOLM tobago czarnobrązowa glazurowana. Fot. RöbenKolorem naturalnym dachówek jest ceglastoczerwony. Barwę tę nadają zawarte w glinie związki żelaza. Najszybciej tracą kolor i brudzą się dachówki naturalne. Spowodowane jest to chropowatością ich powierzchni. Znacznie szybciej porasta je też mech, jeśli dom usytuowany jest np. w lesie. Z dachówkami angobowanymi i glazurowanymi nie ma tego problemu. Ich gładka powierzchnia powoduje, że zabrudzenia są zmywane przez deszcz, a chwytniki mchu mają trudność z zaczepieniem się. Angobowanie dachówek, to powlekanie ich barwioną gliną z dodatkami uszlachetniającymi. Oprócz tradycyjnych czerwonych i brązowych, dostępne są również czarne i zielone.

Glazurowanie, to pokrywanie dachówek szkliwem i wypalanie. Powłoka ta zawiera więcej domieszek szklanych niż angoba, stąd silny połysk. Dachówki szkliwione są najdroższe, ale też najodporniejsze na zanieczyszczenia.

Pod pokrycie z dachówek nie potrzeba deskowania ani obijania dachu płytami. Niezbędne jest jednak ułożenie na krokwiach folii wysokoparoprzepuszczalnej (nieprzepuszczającej wody, ale przepuszczającej parę wodną), zwanej membraną dachową. Można też tradycyjnie ułożyć papę na deskowaniu lub poszyciu z płyt wodoodpornych. Po ułożeniu membrany lub papy przygotowuje się ruszt zbudowany z wzajemnie prostopadłych listew – kontrłat i łat, na którym to ruszcie układa się bezpośrednio dachówki. Kontrłaty mocuje się wzdłuż krokwi, a następnie przybija się łaty - równolegle do okapu i kalenicy. Dachówki mają na spodzie wyprofilowane uchwyty, dzięki którym utrzymują się na łatach. Kolejny rząd dachówek dociska poprzedni i osłania miejsca mocowania.

Dachówka cementowa

Dachówka cementowa z każdym rokiem zyskuje na popularności. Jej trwałość zbliżona jest do trwałości dachówki ceramicznej, a przy tym jest przeważnie atrakcyjniejsza cenowo. Różnica w cenie bierze się z tańszego procesu produkcji. Do wiązania cementu, który jest głównym składnikiem dachówki, nie potrzeba tak dużych wydatków na energię, jak do wypalania ceramiki. Małe zapotrzebowanie na energię jest wynikiem suszenia dachówek w temperaturze zaledwie 60 stopni (bez procesu wypalania).

Dachówka betonowa, bałtycka. Fot. Monier-BRAAS
Surowce do wytwarzania dachówek cementowych to: cement portlandzki, wyselekcjonowany piasek kwarcowy, woda i pigmenty barwiące, zawierające tlenki żelaza lub chromu. Po wymieszaniu i zagęszczeniu masę formuje się na kształt dachówek i pokrywa drobnoziarnistą warstwą wypełniającą pory i wygładzającą powierzchnię. Dzięki temu, że masa nie wchłania wody, a dachówki zyskują odporność na mróz i czynniki atmosferyczne. Kolejny krok to suszenie w specjalnych komorach. Dodatkowym, choć niewymaganym etapem w produkcji jest malowanie powierzchni dachówek farbami akrylowo-polimerowymi lub farbami z nabłyszczaczem.

Trwałość dachówki cementowej szacuje się na 70 - 100 lat. Jej zalety doceniają szczególnie właściciele domów z poddaszem, gdyż dachówki cementowe bardzo dobrze tłumią hałas. Wyciszają dźwięki dochodzące z zewnątrz o około 7 dB lepiej niż ceramiczne. Tak jak ceramiczne, tak i cementowe, kładzie się na dachach o kącie nachylenia 30 - 60 stopni.

Różnice w ciężarze dachówek cementowych i odpowiadających im ceramicznych są niewielkie. Nie ma więc sensu kierować się tym parametrem przy zakupie. Wprawdzie pokrycie z dachówek cementowych jest znacznie cięższe od np. blachodachówki , ale nie znaczy to, że konstrukcja dachu musi być przez to sześć razy mocniejsza i droższa. Przeprowadzając obliczenia konstrukcyjne więźby dachowej, oprócz masy dachówek trzeba uwzględnić cały szereg obciążeń (wiatr, śnieg, ciężar własny konstrukcji). W ostatecznym rozrachunku obciążenie konstrukcji dachu przez pokrycie dachowe to około 20 procent całkowitego obciążenia, jakie przyjmuje się do obliczeń wytrzymałościowych. Największy udział w tym obciążeniu ma śnieg i wiatr. Nie należy zatem demonizować problemu ciężaru dachówek.

Różnica pomiędzy sumarycznymi obciążeniami więźby dla dachu pokrytego blachodachówką i dachówką ciężką (cementową lub ceramiczną) wynosi zaledwie 10 - 15 procent. O tyle solidniejsza powinna być więźba dachowa.

Dzięki temu, że dachówki cementowe są ciężkie, silny wiatr, by je unieść musi najpierw pokonać ich masę. Aby uniknąć ich zerwania, dachówki te również się klamruje. Liczbę mocowanych dachówek na 1 m2 powierzchni połaci określa się na podstawie odpowiednich norm i wytrzymałości klamer. Minimalna ich liczba zależy od: kąta pochylenia połaci, wysokości domu, rodzaju dachówki, strefy obciążenia wiatrem i miejsca zamontowaniu na połaci.

„Dachówka” łupkowa

Łupek to kamień naturalny, skała osadowa o warstwowej strukturze, która pozwala dzielić się na płytki do 3 mm grubości. Wydobywany jest w kopalniach jako bryła skalna, a po wstępnym przycięciu bloku, za pomocą narzędzi pneumatycznych (coraz rzadziej zwykłego dłuta i młotka) odbija się warstwy o żądanej grubości. O grubości decyduje ręka pracownika, gdyż „formowanie” łupka, to w całości praca ręczna.

Dzikie krycie łupkiem naturalnym. Fot. Rathscheck-Schiefer
Materiał ten stosowany jest na pokrycia dachowe od ponad 2000 lat. Dachy kryte łupkiem i elewacje łupkowe są zaliczane do najbardziej trwałych. Preferowany kąt nachylenia dachu to 30 - 45 stopni. Według ekspertów łupek powinien bezproblemowo chronić dach przez około 100 lat. Na przestrzeni tego czasu ściera się i traci około 1mm grubości. Z wiekiem staje się też bardziej kruchy i niemożliwe jest odzyskanie tak starego łupka do ponownego krycia. W niektórych krajach zalecany jest przegląd po 50 latach użytkowania i to bardziej ze względu na stan drewna i mocowań niż stan kamienia.

Łupek występuje na całym świecie, jednak do wykonywania dachów i fasad nie nadaje się każdy. Przykładowo, ten pochodzący z Tatr nie może być stosowany w budownictwie, gdyż nie wykazuje odpowiedniej odporności mechanicznej i nie dzieli się równo. Oprócz tego łupek musi zachowywać dużą mrozoodporność i charakteryzować się czystością kamienia, czyli składem chemicznym, uwarstwieniem itp. Co ciekawe, łupek w kolorach: grafitowym, szaro-zielonym i szaro-bordowym wykazuje się mrozoodpornością, pozostałe odmiany pojawiające się na rynku nie posiadają tej cechy. Grafitowy, najbardziej popularny, dzięki zawartym kwarcytom, zmienia barwę. W zależności od kąta padania światła przechodzi przez odcienie szarości po kolor niemal czarny.
Łupek należy do pokryć ciężkich, chociaż waży mniej niż dachówki ceramiczne czy cementowe. Jego waga waha się pomiędzy 25 a 35 kg na m2. Są też pokrycia „dzikie”, które mają nieco większą wagę.

Konstrukcja dachu pod łupek musi być wykonana z łat i kontrłat, tak samo jak w przypadku pokryć dachówkowych. Część typów krycia musi posiadać jako podkonstrukcję pełne deskowanie. Wzmacnia ono konstrukcję dachu i pozwala na szybkie i bezproblemowe krycie łupkiem. Na pełnym deskowaniu może być zarówno papa jak i folia do deskowań. Płyty nakrokwiowe z PUR, muszą mieć jako nawierzchniową warstwę przyklejoną płytę drewnianą lub na płycie PUR musimy zastosować ruszt z łat. Wszystko zależy od rodzaju PUR. Płyty nakrokwiowe mocowane bezpośrednio do krokwi, to nowość, stanowią jednocześnie ocieplenie i podkonstrukcję pod łupek. Płyty z PUR występują w wielu typach i grubościach. Ich ceny mieszczą się od 50 do 90 Euro za płytę 250x62,5 cm.

Montaż łupka na kalenicy - kamienie połaciowe układane tak, by nakładały się na siebie. Kamienie z jednej połaci (nawietrznej) wystają ok. 5 cm ponad kamienie z drugiej połaci. I choć nie wygląda to stabilnie, działa.

Łupek to typowe pokrycie dachowe i stosuje się pod nim typowe ocieplenie czyli najczęściej wełnę mineralną. Na połaciach szczególnie narażonych na wodę można stosować papę termozgrzewalną. Łupek nie wymaga specjalnej wentylacji. Dach łupkowy wentyluje się pod deskowaniem pozostawiając nad dociepleniem szczelinę wentylacyjną.

Typowe mocowanie to niedrogie gwoździe minimum ogniocynkowane lub nierdzewne wkręty. Na fasadach i miejscach szczególnie narażonych na wiatr używa się wkrętów. Wymiana pojedynczego kamienia nie stanowi problemu, wprawnemu dekarzowi zajmuje to około godzinę pracy.

Dzikie krycie to krycie bardzo ekskluzywne, które tylko stwarza pozory chaotycznego. Dawniej było to krycie śmieciowe, z wykorzystaniem odpadów, dziś wykorzystuje się do niego najlepsze kamienie. Do krycia dzikiego trzeba zakupić około 25% więcej surowca (liczy się go w kilogramach) niż ostatecznie położy się na dachu. Na m2 kupujemy ok 70 kg surowca, by na dach położyć około 50 kg. Krycie dzikie można stosować również na fasadzie (jak każde krycie dachowe), ale przeważnie do fasad stosuje się typowe krycia fasadowe również takie o nieregularnych wielkościach kamieni jak np. dynamiczne.