Budowa przydomowej biologicznej oczyszczalni ścieków może być tańsza dzięki dofinansowaniu z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Funduszy Wojewódzkich. Na dofinansowanie mogą liczyć inwestorzy planujący budowę oczyszczalni na terenach nieskanalizowanych. Celem programu jest z jednej strony poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez popularyzację proekologicznych rozwiązań, jakimi są przydomowe oczyszczalnie ścieków, z drugiej – eliminacja instalacji często nieszczelnych szamb, które zatruwają środowisko. Obecnie NFOŚiGW wstrzymał nabór Wniosków do Programu priorytetowego "Dofinansowanie przydomowych oczyszczalni ścieków oraz podłączeń budynków do zbiorczego systemu kanalizacyjnego" ze względu na ilość złożonych wniosków których łączna kwota dofinansowania przekracza limit środków przyjęty na rok 2012. Do 31 maja NFOŚiGW poinformuje, czy zwiększona zostanie alokacja środków oraz czy będzie prowadzony dodatkowy nabór wniosków.

Co to jest „przydomowa oczyszczalnia ścieków”? Otóż, najprościej mówiąc, jest to urządzenie, do którego odprowadzane są ścieki socjalno-bytowe z danego obiektu i które zapewnia ich oczyszczenie do stopnia pozwalającego na wprowadzenie ich do gruntu. Instalacja ta jest z reguły:
- autonomiczna, co oznacza, że wykorzystywana jest do oczyszczania wyłącznie ścieków pochodzących z obiektu, dla którego została zaprojektowana;
- mechaniczno-biologiczna, co oznacza, że do oczyszczania ścieków wykorzystywane są zarówno procesy biologiczne, jak i metody mechaniczne;
- grawitacyjna, czyli ścieki spływają do niej w sposób naturalny (pompowy transport ścieków do urządzeń jest wykorzystywany rzadko i tylko w wypadkach tego wymagających);
- bytowo-gospodarcza, co oznacza, że trafiają do niej i poddawane są oczyszczaniu wyłącznie ścieki powstałe w efekcie normalnego funkcjonowania domowego.

Zastosowanie tej metody neutralizacji ścieków nie ogranicza się wyłącznie do domów jednorodzinnych – POS może też obsługiwać np. szkołę, hotel, pensjonat, budynek administracyjny itp.

Pamiętaj! Budując POS zadbaj o to, by deszczówka i wody drenażowe nie były do niej kierowane, gdyż mogą one zakłócić i obniżyć efektywność oczyszczania.

O czym musisz wiedzieć?

1. Zanim wybudujesz przydomową oczyszczalnię ścieków, musisz mieć pewność, że taka inwestycja jest na twojej działce możliwa. Może się bowiem okazać, że z różnych względów miejscowy plan zagospodarowania terenu nie dopuszcza tego typu realizacji na określonym obszarze. Należy liczyć się z odmowną decyzją np. w przypadku, gdy teren jest skanalizowany bądź gdy w perspektywie kilkunastu miesięcy planowana jest budowa zbiorczej kanalizacji, gdy działka jest na obszarze chronionym, w pobliżu ujęcia wodnego itd.

2. Jeśli budowa jest możliwa, planowaną inwestycję należy zgłosić we właściwym urzędzie – nie ma potrzeby ubiegania się o pozwolenie na budowę, jeśli przepustowość instalacji nie przekroczy7,5 m3 na dobę. Wśród dokumentów, które należy dostarczyć, są m.in. akt własności nieruchomości lub inny dokument, który potwierdzi prawo do dysponowania nią, oraz wypis z planu miejscowego. Ponadto, w przypadku planowanego odprowadzania oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych, niezbędne jest przedstawienie na to zgody ich właściciela.

3. Wyznaczając miejsce na przydomową oczyszczalnię ścieków, trzeba pamiętać o zachowaniu wymaganych odległości od osadnika gnilnego i drenu. Te odległości w zabudowie jednorodzinnej to między innymi:
- między rzędną drenu rozsączającego a poziomem wód gruntowych – min. 1,5 m;
- od budynku – osadnik min. 5 m, dren – min. 15 m;
- od granicy działki, drogi lub ciągu pieszego – min. 2 m;
- do ujęć wodnych i studni dostarczającej wodę pitną: od przewodów odsączających – min. 30 m, a od osadnika gnilnego – min. 15 m;

4. Oczyszczalnia musi być wyposażona w sprawnie działającą wentylację grawitacyjną (można, naturalnie, zamontować też wentylację mechaniczną). Z kolei wewnętrzna instalacja kanalizacyjna musi być szczelna, a do jej wentylowania należy stosować przewody o odpowiednim przekroju (min. 10cm), wyprowadzone ponad połać dachu (min. 60 cm nad krawędź kalenicy).

5. Rozważając wybór typu oczyszczalni, należy wziąć pod uwagę m.in. liczbę mieszkańców (ponieważ ma ona wpływ na wielkość osadnika gnilnego i powierzchnię drenażu rozsączającego), powierzchnię działki, rodzaj gruntu oraz poziom wód gruntowych – ważne ze względu na wymagane odległości oraz możliwość wyboru systemu oczyszczania wtórnego.

Najważniejsze jest zachowanie wymaganych minimalnych odległości od wód gruntowych, ujęć wodnych i studni dostarczających wodę pitną. Zlekceważenie tych wymogów grozi wprowadzeniem do czystych wód niebezpiecznych bakterii, wirusów i zarazków, które mogą być groźne dla zdrowia i życia.

Jak to działa?

Analizując zasadę działania przydomowej oczyszczalni ścieków, można wyróżnić dwa etapy. Pierwszy z nich czyszczenie wstępne (pierwotne), które polega na zatrzymywaniu stałych zanieczyszczeń. Proces ten ma miejsce w osadniku gnilnym i bezwzględnie wymaga zapewnienia skutecznej wentylacji.

Co to jest osadnik gnilny? – to duży, szczelny zbiornik, posadowiony pod ziemią w odległości min. 5 m od budynku. To tutaj zachodzą procesy dekantacji (separacji) ścieków oraz fermentacji osadu z udziałem bakterii beztlenowych, z jego częściowym upłynnieniem. Zasadniczo ścieki opuszczające poprawnie wykonany i eksploatowany osadnik są pozbawione ok. 60% zanieczyszczeń (do 80% zawiesin i do 40% zanieczyszczeń organicznych). Są klarowne, a ich jakość pozwala na dalsze oczyszczenie.

Osadniki mogą być z żelbetu (prefabrykowane albo monolityczne, wylewane na miejscu) lub z tworzyw sztucznych. Zbiornik tworzywowy jest lekki i łatwy w montażu, zdecydowanie jednak droższy od żelbetowego (zwłaszcza jeśli musi mieć dużą pojemność). Aby zapewnić poprawne działanie oczyszczalni, należy ją wyposażyć w wentylację, właz studzienki kontrolnej, filtr doczyszczający oraz separator tłuszczu. Jeśli te elementy zostaną wykonane nieprawidłowo lub funkcjonują wadliwie, efektywna eksploatacja POS może być utrudniona. Osadnik należy okresowo opróżniać, a wybrany osad poddać mineralizacji.

Drugim etapem jest oczyszczanie wtórne, którego celem jest usunięcie ze ścieków pozostałych, rozpuszczonych w wodzie, substancji organicznych. Proces ten może zachodzić w różnych konstrukcjach m.in. w drenażu rozsączającym, w złożu biologicznym, w filtrze piaskowym, żwirowo-piaskowym lub glebowo-korzeniowym, komorze osadu czynnego. Po zakończeniu tego etapu ścieki są w 95% czyste i mogą być odprowadzone do odbiornika (gruntu lub zbiornika wody) bez szkody dla środowiska.

Proces oczyszczania ścieków bazuje na biochemicznej neutralizacji zanieczyszczeń organicznych, które znajdują się w ściekach. W zależności od technologii stosowany jest inny materiał, na którym tworzy się błona biologiczna, składająca się z mikroorganizmów roślinnych i zwierzęcych. Procesy te przebiegają w warunkach tlenowych. Na rynku dostępnych jest pięć podstawowych typów oczyszczalni, różniących się m.in. rodzajem podłoża i zasadą napowietrzania. Są to:
- drenaż rozsączający
- filtr piaskowy
- filtr gruntowo-korzeniowy
- złoże biologiczne
- komora osadu czynnego.

To, oczywiście, bardzo pobieżny opis – w praktyce przydomowe oczyszczalnie ścieków różnią się między sobą zarówno pod względem konstrukcji, jak i szczegółowych rozwiązań technologicznych oraz cen. Obok prostych i tanich w wykonaniu, dostępne są instalacje bardzo skomplikowane, wyposażone w drogie, zaawansowane urządzenia.

Drenaż rozsączający

Najtańszy i z tego względu najczęściej stosowany typ przydomowej oczyszczalni ścieków, jednak niemożliwy do zastosowania na terenach, na których grunt jest nieprzepuszczalny oraz tam, gdzie mamy do czynienia z wysokim poziomem wód gruntowych. Powierzchnia niezbędna dla drenażu uzależniona jest od stopnia przepuszczalności gruntu – średnio sugeruje się przyjęcie wartości 12-14 m drenażu na użytkownika, co przy 4-osobowej rodzinie daje powierzchnię ok. 50 m2 gruntu.
Drenaż tworzą ułożone pod powierzchnią gruntu, połączone z sobą równolegle rury, najczęściej z tworzywa sztucznego (PCW), zakończone wywietrznikami. Mają na ogół średnicę ok. 100 mm, a na całej ich długości znajdują się otwory. Ich zadaniem jest rozprowadzenie wstępnie oczyszczonych ścieków po tzw. polu filtracyjnym, gdzie następuje ostateczne ich czyszczenie. Długość poszczególnych przewodów drenażowy powinna mieścić się w przedziale 6-25 m. Aby zachować skuteczność i efektywność oczyszczania, napływ ścieków musi być miarowy, powolny i ilościowo ograniczony, stąd m.in. wymóg odpowiedniej długości drenażu, stosownej do ilości ścieków i przepuszczalności gruntu. Warstwa gruntu, przez którą przesączają się ścieki, powinna mieć ponad 1,5 m (licząc od dolnej krawędzi drenów do powierzchni zwierciadła wody gruntowej).

Oczyszczalnia z drenażem rozsączającym wymaga zapewnienia odpowiedniej powierzchni terenu, który następnie może być użytkowany w mocno ograniczony sposób – nie wolno po nim jeździć żadnymi ciężkimi pojazdami, nie wolno sadzić roślin, których korzenie mogłyby spowodować zatkanie się kanałów.

Filtr piaskowy

Znajduje zastosowanie przede wszystkim na terenach z gruntem zbyt przepuszczalnym albo słabo przepuszczalnym. W zależności od zastosowanego rozwiązania, wstępnie oczyszczone w osadniku gnilnym ścieki przepływają rurami drenarskimi grawitacyjnie lub są tłoczone mechanicznie (przepompownie) do filtra, gdzie ma miejsce ich czyszczenie biologiczne. Mikroorganizmy oczyszczające ścieki rozwijają się na żwirze, będącym głównym wypełnieniem filtra. Filtry piaskowe mogą być poziome lub pionowe. W skład systemy oczyszczania ścieków, oprócz osadnika gnilnego, wchodzą m.in. studzienka rozdzielcza, kominki napowietrzajace, drenaż zbierający i rozprowadzający, obsypka z kruszywa, filtr piaskowy oraz studzienka zbiorcza.

Zaletą tego rozwiązania jest przede wszystkim prostota, a w związku z tym niewielkie koszty tak budowy, jak i eksploatacji. Mankamentem – m.in. wymóg dysponowania dużą powierzchnią działki.

Oczyszczalnie kompaktowe

Są niewielkie, całkowicie szczelne i efektywne. Znakomicie sprawdzają się na terenach z bardzo wysokim poziomem wód gruntowych oraz na niewielkich działkach.
1. ze złożem biologicznym
Ścieki z osadnika gnilnego trafiają do hermetycznego zbiornika, w którym umieszczone jest wypełnienie złoża biologicznego. Wypełnienie najczęściej jest z tworzywa sztucznego. Złoże może być zraszane lub obrotowe. W złożu zraszanym, na wypełnieniu, pod wpływem tlenu, rozwija się błona biologiczna. Tworzące ją mikroorganizmy żywią się zanieczyszczeniami ściekowymi, w ten sposób je rozkładając. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do osadnika wtórnego, a następnie do studni chłonnej, drenażu rozsączającego albo zbiornika wodnego. Rozwiązanie to charakteryzuje się przede wszystkim dużą odpornością na nierównomierny dopływ ścieków oraz wysoką skutecznością eliminacji zanieczyszczeń (do 95%). Ponadto nie wymaga dysponowania przez inwestora dużą powierzchnią, jest także tanie w użytkowaniu.

2. z osadem czynnym
Ścieki z osadnika trafiają do komory osadu czynnego, a następnie do osadnika wtórnego, po czym są rozprowadzane. Mikroorganizmy tlenowe, które oczyszczają ścieki w tym przypadku nie osadzają się na żadnym podłożu, lecz swobodnie pływają komorze osadu czynnego. Podobnie jak w przypadku złoża biologicznego, ta metoda oczyszczania ścieków charakteryzuje się bardzo wysoką skutecznością, jest efektywna i zapewnia pożądaną bardzo wysoką redukcję szkodliwych zanieczyszczeń. Wymaga jednak stałego dostępu do energii elektrycznej, stałego i równomiernego dopływu ścieków (niewskazane są kilkudniowe przerwy lub jednorazowy zwiększony ich napływ), jest też bardziej skomplikowana w eksploatacji.

Oczyszczalnia hydrobotaniczna
Są to inaczej sztucznie utworzone ekosystemy bagienne, w których zachodzi proces oczyszczania ścieków. Typów oczyszczalni gruntowo-roślinnych jest kilka; jednak zasada ich działania pozostaje zbliżona. Z osadnika gnilnego ścieki, przez filtr w postaci grubego żwiru lub tłucznia, kierowane są na teren, na którego obszarze - w wykopie zabezpieczonym folią i kilkudziesięciocentymetrową warstwą piasku lub drobnego żwiru – posadzone zostały rośliny bagienne (trzcina, pałka wodna, sit, wierzba itp.). Pod wpływem tych roślin, a także mikroorganizmów i mineralnego oraz organicznego podłoża, następuje bardzo efektywny proces oczyszczania – ścieki mogą być kierowane np. do jeziora czy rzeki. Na ogół są rozprowadzane przez drenaż albo studnię chłonną. Mankamentem tego rozwiązania jest m.in. konieczność przeznaczenia pod oczyszczalnię dużej powierzchni terenu. Do zalet można zaliczyć prostą konstrukcję, możliwość ciekawego zagospodarowania terenu, bardzo wysoką skuteczność oczyszczania, a tym samym możliwość zagospodarowania oczyszczonych ścieków i wiele innych.

***
Filtr piaskowy, złoże biologiczne, oczyszczalnie hydrobotaniczne, z osadem czynnym itp. wymagają odprowadzenia oczyszczonych już ścieków do odbiornika, czyli np. rzeki, rowu melioracyjnego, stawu, studni chłonnej itp.